افسون طرح و رنگ در قالی و قالیچه‌های موزه ملک

گزارش - کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران، حافظ مجموعه فرش‌های نفیسی اعم از قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم و همچنین تابلوفرش است که منتخبی از آنها در این موزه، در معرض نمایش عموم، قرار دارد.

به گزارش آستان نیوز، کشور ما از دیرباز مهد هنر فرش‌بافی بوده و در طرح و نقوش فرش‌های آن می‌توان اوج هنر و خلاقیت ایرانی را دید.

دراین‌بین، موزه‌های کشور از جمله موزه ملی ملک با نگهداری و نمایش نفایس این هنر، توانسته‌اند بخشی از تاریخ و تمدن این مرزوبوم را حفظ و به نسل جدید، معرفی کنند.

به مناسبت 20 خردادماه، روز ملی فرش، منتخبی از مجموعه فرش‌های بی‌بدیل موزه ملی ملک، معرفی می‌شود.

نقش وقف و اهدا در گردآوری فرش‌ها

شکی نیست یکی از ویژگی‌های خاص آثار گنجینه ملک، وقفی و اهدایی بودن آنها است، به عبارتی آثار این مجموعه در پرتوی نیک‌اندیشی فرهنگ‌دوستان ایرانی و ارادت آنان به حضرت رضا (ع)، گردآوری و حفظ شده است.

این ویژگی در خصوص فرش‌های موزه نیز صدق می‌کند؛ چنان‌که بیشتر این فرش‌ها متعلق به مجموعه وقفی حاج حسین آقا ملک، بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک و مجموعه اهدایی حسینعلی سودآور، نوه این واقف بزرگ معاصر کشور است.

البته نسرین دستغیب بهشتی و ایران دستغیب بهشتی، دو بانوی اهداکننده آثار به این مجموعه نیز، در این امر، مشارکت داشتند.

از سویی دیگر، بررسی مجموعه فرش موزه ملی ملک نشان می‌دهد که این فرش‌ها مربوط به دوره تاریخی قاجار تا معاصر، می‌شود.

همچنین این مجموعه آثار، تنوع خاصی در طرح، رنگ و جنس دارند و از ابریشم، پشم و پنبه (نخ) در بافت آنها، استفاده شده است.

اگرچه بیشتر آثار مجموعه فرش این موقوفه در داخل مخازن آن نگهداری می‌شود، اما منتخبی از نفیس‌ترین آنها در دو تالار «نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک» و «هنر و زندگی» موزه، در معرض دید عموم بازدیدکنندگان، گذاشته شده است.

بزرگ‌ترین فرش موزه

قالی لچک ترنج مشهد معروف به «قالی عمو اوغلی»، به‌عنوان بزرگ‌ترین فرش موزه ملی ملک، در تالار هنر و زندگی این موزه، خودنمایی می‌کند.

این قالی در ابعاد ۵۸۸ × ۱۰۶۹ سانتی‌متر به سفارش حاج حسین آقا ملک در کارگاه عمو اوغلی در سال 1317 شمسی بافته و از آن برای مفروش کردن یکی از سالن‌های پذیرایی خانه ملک، استفاده شده است.

برادران عمو اوغلی (عبدالمحمد و علی) نیز از نامداران حوزه قالی‌بافی مشهد بودند که از شاخصه‌های کار آنان، ریزبافت بودن با بیش‌ترین تعداد گره در رج‌شمارهای بالاست.

همچنین استفاده از رنگ‌های گیاهی و سنتی که قابل‌قیاس با هیچ فرشی در زمان خود نبود و نیز تناسب بی‌نظیر طرح‌ها و رنگ‌ها، این قالی‌ها را در زمره یک اثر هنری درخور تحسین قرار می‌دهد.

وزن کم و لطافت بیش از اندازه، از دیگر نکات قابل‌توجه در بافته‌های کارگاه برادران عمو اوغلی بوده است.

از قالی شکارگاه تا قالی نایین

قالی تهران با طرح «شکارگاه یا گرفت‌وگیر»، یکی دیگر از آثار ارزشمند تالار هنر و زندگی است که چشمان بازدیدکنندگان باذوق موزه را محو طرح و نقش خود می‌کند.

این قالی با استفاده از اسطوره‌های هندی و الیاف نخ، پشم و چله ابریشم در ابعاد ۱۹۶ × ۲۹۸ سانتی‌متر در سال 1342 شمسی در پایتخت بافته شده است.

همچنین این اثر دارای حاشیه‌ای زیبا با تصویرگری نقش سر انواع گوناگونی از حیوانات است.

قالی لچک ترنج نایین این تالار نیز، از جمله ریزبافت‌ترین دست‌بافت‌های موجود در این موزه است.

این قالی 9 لا که در سال 1337 شمسی، از جنس نخ، پشم و گل ابریشم در کارگاه حبیبیان بافته شده، دارای ۶۲ گره فارسی بافت با طرح لچک ترنج افشان، در زمینه سرمه‌ای رنگ است.

2 قالیچه بافت کاشان

قالیچه لچک ترنج کاشان نیز از دیگر فرش‌های تالار هنر و زندگی موزه است.

این قالیچه تمام ابریشم توسط نورالله اسماعیل‌زاده با 63 گره فارسی یا نامتقارن، طرح لچک و ترنج و دو سر ترنج و زمینه لاکی(قرمز) در سال 1277 شمسی بافته شده است.

گل‌های شاه عباسی در حاشیه پهن سرمه‌ای رنگ این قالیچه و کتیبه‌ای در حاشیه فوقانی آن، به چشم می‌خورد.

قالیچه برجسته‌بافت گلابتون کاشان نیز، از جمله فرش‌های موزه ملی ملک است.

این قالیچه نقره‌بافت با طرح محرابی درختی، از جنس ابریشم، نقره و پنبه با 60 گره فارسی‌بافت (نامتقارن) در زمینه خردلی رنگ در سال 1277 شمسی، بافته شده است.

قالیچه‌های نمایشگاه حاج حسین آقا ملک

همچنین دوستداران هنر فرش‌بافی می‌توانند از قالیچه جانمازی بافت سنه یا سنندج که قدیمی‌ترین دست‌بافت مجموعه فرش موزه ملی ملک محسوب می‌شود، در نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک دیدن کنند.

این اثر که روزگاری سجاده مرحوم حاج حسین آقا ملک بوده، سال‌هاست در این تالار موزه در کنار سایر وسایل شخصی حاج حسین آقا، در معرض دید بازدیدکنندگان، قرار دارد.

این قالیچه تمام ابریشم، در سال 1227 شمسی، با طرح کف ساده لچک‌دار، در 32 رج فارسی بافت یا نامتقارن و زمینه کرم‌رنگ، بافته شده است.

این اثر دارای حاشیه پهن قهوه‌ای رنگ با طرح سماوری یا لاک‌پشتی است.

همچنین قالیچه زیبا و چهار لای نایین، با طرح افشان دسته‌گلی از جنس نخ، پشم و ابریشم در این نمایشگاه قابل‌مشاهده است که آن نیز از ریزبافت‌ترین دست‌بافت‌های موجود در موزه ملی ملک، به شمار می‌آید.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک، در سال ۱۳۱۶ شمسی، وقف حرم مطهر رضوی شده و در حال حاضر، همه‌روزه به‌ جز روزهای تعطیل، در ساعات 8:30 تا 16:30، به نشانی تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)، آماده خدمات‌رسانی به دوستداران تاریخ و فرهنگ ایرانی - اسلامی است.