مقاومت در آینه امروز؛ بازخوانی فرهنگی نبردی مقدس

این هویت در هفته‌های گذشته و در جریان جنگ 12 روزه رژیم جعلی صهیونیستی علیه ایران، بار دیگر به صحنه آمد؛ جنگی که اگرچه از نظر زمانی کوتاه بود، اما از منظر فرهنگی و معنوی، صفحه‌ تازه‌ای بر پیکره گفتمان مقاومت افزود.

نبرد 12‌روزه و صورت‌بندی تازه قدرت

آنچه جنگ اخیر را متمایز می‌کند، ترکیب پیچیده‌ای از جنگ سخت و نرم است. اسرائیل در این رویارویی نه فقط به دنبال برتری نظامی، بلکه در پی فرسایش روانی و بی‌اعتبارسازی سرمایه اجتماعی ایران بود. حملات سایبری، جنگ روایت‌ها در رسانه‌های جهانی و عملیات روانی علیه افکار عمومی، مکمل موشک‌ها و پهپادها شدند. این همان چیزی است که در ادبیات مطالعات فرهنگی از آن به عنوان «میدان معنایی جنگ» یاد می‌شود؛ جایی که قدرت تنها با ابزار نظامی سنجیده نمی‌شود، بلکه با تولید معنا و بازنمایی روایت شکل می‌گیرد. در این میدان، ایران توانست الگوی دفاع مقدس را بازسازی کند: ترکیبی از ایستادگی میدانی و تبیین فرهنگی.
از دفاع مقدس تا امروز؛ پیوند حافظه و حال

در دهه شصت، دفاع مقدس با خون شهیدان و صبر خانواده‌ها در خاطره ملی ثبت شد. اما اهمیت آن صرفاً در جغرافیای خرمشهر و دزفول و غرب ایران، باقی نماند؛ بلکه به مثابه یک «منبع معنایی» در همه بحران‌های بعدی تداوم یافت. 
جنگ 12‌روزه نشان داد که این منبع هنوز کارآمد است. مردمی که تجربه تاریخی دفاع مقدس را پشت سر دارند، امروز هم با همان حافظه جمعی، واکنش نشان می‌دهند. این پیوند حافظه و حال، همان چیزی است که فرهنگ مقاومت را از یک شعار دولتی فراتر می‌برد و به لایه‌های زندگی روزمره وارد می‌کند: از شعر و رسانه تا آیین‌های مذهبی و حتی زبان گفتار عمومی.

معنویت رضوی؛ قلب تپنده مقاومت

در این میان، نباید از نقش معنویت غافل شد. بارگاه امام رضا(ع)، در طول تاریخ ایران، همواره کانونی برای پیوند ایمان و اجتماع بوده است. در دوران دفاع مقدس، بدرقه رزمندگان از حرم، حضور خانواده‌های شهدا در صحن و سرا و نذرهای مردمی، نوعی پیوند قدسی میان جهاد و معنویت ایجاد کرد. 
امروز نیز در جنگ 12روزه، صحن جامع رضوی به محل تجمع دعا و همبستگی بدل شد. این تداوم معنوی، وجهی از مقاومت است که کمتر در تحلیل‌های ژورنالیستی دیده می‌شود: «مقاومت امام‌رضایی» که از درون فرهنگ زیارت و معنویت شیعی برمی‌خیزد و به جامعه توان روحی می‌دهد. در زبان مطالعات فرهنگی، می‌توان گفت این مکان مقدس کارکردی «هویت‌زا» و «قدرت‌زا» دارد؛ فضایی که حافظه جمعی را بازتولید و گفتمان مقاومت را تثبیت می‌کند.

مقاومت فرهنگی؛ جغرافیای تازه نبرد

امروز در جنگ 12روزه، بخش بزرگی از نبرد به میدان فرهنگ منتقل شد. کارزارهای رسانه‌ای، هشتگ‌های اعتراضی، تولید پوستر، نماهنگ و روایت‌های مردمی در شبکه‌های اجتماعی نشان داد که نسل جوان ایران، مقاومت را نه فقط در خط مقدم جبهه، بلکه در میدان معنا بازآفرینی می‌کند. 
این همان چیزی است که می‌توان از آن به عنوان «میدان تازه مقاومت» نام برد؛ میدانی که در آن، فرهنگ، هنر و رسانه نقش سربازان بی‌سلاح اما پرقدرت را ایفا می‌کنند. این ظرفیت، در مطالعات فرهنگی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا نشان می‌دهد قدرت نرم چگونه به مکمل قدرت سخت تبدیل می‌شود.

ایران؛ از سوژه محاصره تا کنشگر روایت

جنگ 12‌روزه همچنین یک جابه‌جایی در نسبت روایت‌ها را آشکار کرد. اسرائیل تلاش کرد ایران را در افکار عمومی جهانی به عنوان سوژه‌ای محاصره‌شده و منزوی نشان دهد. اما پاسخ ایران و به‌ویژه جامعه فرهنگی و رسانه‌ای‌اش، تبدیل این روایت به ضدروایت بود: ایران نه به عنوان قربانی، بلکه به عنوان کنشگر فعال و فاعل روایت مقاومت ظاهر شد.
 این جابه‌جایی روایت، همان نقطه‌ای است که ارزش نمادین دفاع مقدس دوباره احیا می‌شود؛ چراکه در هر دو مقطع، ملت ایران با تغییر موقعیت خود در میدان معنا، دشمن را غافلگیر کرد.

فرصتی برای بازاندیشی مفهوم مقاومت

هفته دفاع مقدس در شرایط امروز، فرصتی برای بازاندیشی است. مقاومت اگر در نگاه عده‌ای صرفاً راهی برای حفظ تمامیت ارضی بود، امروز تبدیل به راهی برای صیانت از هویت فرهنگی، اجتماعی و معنوی ایران شده است. جنگ 12روزه علیه ایران، نشان داد که دشمن تنها در پی تسخیر خاک نیست، بلکه در پی تسخیر معناست؛ در پی فرسودن امید و ایمان جامعه. اما همان‌گونه که امام رضا(ع)، در برابر سیاست عباسیان با حکمت و معنویت ایستاد و راهنمای امت شد، جامعه امروز ایران نیز با الهام از همان الگو، مقاومت را نه یک تاکتیک موقت، بلکه یک شیوه زیست فرهنگی انتخاب کرده است.
از این منظر، دفاع مقدس و جنگ 12روزه، در دو نقطه تاریخی متفاوت، یک پیام مشترک دارند: «مقاومت نه صرفاً برای بقا، بلکه برای معناست.» و معنایی که از صحن و سرای رضوی تا خیابان‌های امروز جاری است، همان هویت زنده‌ای است که آینده ایران را رقم خواهد زد.
محمدجواد استادی
مدیر کلان‌پروژه مکتب هنر رضوی