نقش داستان و تخیل در تاب‌آوری کودکان غزه و بازسازی روانی کودکان آسیب‌دیده

هدف این نشست، تأکید بر مسئولیت مراکز علمی در توجه به حقوق کودکان آسیب‌دیده در جهان، به‌ویژه کودکان غزه، و بهره‌گیری از ظرفیت ادبیات برای بازسازی روانی، آموزش همدلی و ترویج صلح بود.

کودکان غزه و سهم گمشده از کودکی امن
در آغاز نشست، دکتر حمیدرضا نویدی‌مهر، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی و دبیر این نشست، با تبیین مفهوم «سهم گمشده» گفت: کودکان آسیب‌دیده غزه از ابتدایی‌ترین حقوق کودکی یعنی امنیت، شادی و امید محروم‌اند. بر اساس آمار رسمی، در دو سال گذشته حدود ۲۰ هزار کودک در غزه به شهادت رسیده و بیش از ۲۱۰ هزار کودک زخمی شده‌اند.
وی افزود: ادبیات کودک و نوجوان ابزاری برای شکل‌دهی به آینده است؛ ابزاری که می‌تواند در دفاع از حقوق بنیادین انسان مانند صلح و عدالت مؤثر باشد. وظیفه مراکز علمی و دانشگاهی، تقویت کنشگری فعال در این عرصه است.

ترومای پیچیده؛ درد جهانی کودکان
در ادامه، دکتر میرزاده، مدرس و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان نیز در ادامه، با اشاره به اثرات گسترده جنگ بر روان کودکان، گفت: امروز کودکان سراسر جهان از طریق رسانه‌ها در معرض اخبار خشونت و ویرانی قرار دارند.
وی ادامه داد: قرار گرفتن مداوم در معرض تصاویر و اخبار جنگ، نوعی ترومای پیچیده (Complex Trauma) ایجاد می‌کند که آثار آن شامل بی‌اعتمادی فراگیر، اضطراب عمومی و اختلال در دلبستگی است.
او تأکید کرد: ادبیات کودک باید به بازسازی شناختی و هیجانی کمک کند، یعنی داستان‌هایی خلق شود که به کودکان بیاموزند چگونه بر رنج غلبه کنند، امید را بیافرینند و از درون بحران، معنا بسازند.

مقاومت در برابر رنج، نه انکار آن
دکتر میرزاده افزود: محتوای تاب‌آورانه در ادبیات کودک نباید رنج را پنهان کند، بلکه باید بر مقاومت انسان در برابر رنج تمرکز کند. استعاره‌های قدرتمند، تصویرسازی از قهرمانی‌های کوچک و روایت‌های امیدبخش، نقش مهمی در تقویت روحیه کودکان دارند.

داستان؛ پلی برای بازسازی امید
در بخش دیگر نشست، سمیه زمردی‌راد، مدرس و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان، بر نقش حیاتی داستان در بازسازی روانی کودکان تأکید کرد و گفت: داستان‌های امیدبخش می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با تروماها روبه‌رو شوند و احساس تعلق و امنیت را باز یابند.
او با اشاره به کتاب «شروع دوباره» اثر ژاکلین وودسون، که سه جایزه معتبر ادبیات کودک را کسب کرده است، افزود: این داستان مهاجرت و بازسازی زندگی یک دختر بچه، نمونه‌ای از ادبیاتی است که امید را به عنوان نیرویی فعال و سازنده در ذهن کودک زنده نگه می‌دارد.

آموزش امید به مثابه رفتار
زمردی‌راد، با تأکید بر نقش امید به‌عنوان یک نیروی تربیتی گفت: ادبیات کودک از طریق تخیل، رفتارهای مطلوب را درونی می‌کند. وقتی کودک در معرض روایت‌های امیدبخش قرار می‌گیرد، امید برای او از یک مفهوم ذهنی به یک رفتار زیسته تبدیل می‌شود.
وی با ذکر نمونه‌هایی از کتاب‌های ایرانی، از جمله «پاک‌کن جادویی» نوشته زهرا اخلاقی، توضیح داد: در این اثر، کودکان با همکاری و همدلی، در برابر سختی‌ها می‌ایستند. این روایت‌ها به کودکان می‌آموزند که امید، امری فردی نیست، بلکه ریشه در مشارکت اجتماعی دارد.

زبان امید در ادبیات کودک
این پژوهشگر، در پایان تأکید کرد: بازتاب امید باید در همه سطوح کتاب کودک – از زبان و تصویر تا محتوای داستان – حضور داشته باشد. انتخاب واژگان مثبت، تصویرسازی‌های روشن و شخصیت‌های کنش‌گر، نقش مهمی در انتقال حس امیدواری دارند.