استفاده غیر مهارت‌محور از هوش مصنوعی به پژوهش آسیب می‌زند

به گزارش آستان نیوز، حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا کامل نواب، پژوهشگر مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (ص)، در نشست «فوت و فن‌های پژوهشگری فقه» که به مناسبت هفته پژوهش در این مدرسه برگزار شد، به تبیین ابعاد مختلف پژوهش علمی پرداخت و سه نکته اساسی را محور سخنان خود قرارداد.

وی در بخش نخست سخنان خود با انتقاد از نگاه ابزاری به پژوهش گفت: گاهی پژوهش صرفاً به‌عنوان راهی برای تولید مقاله، ارتقای رزومه و کسب امتیازات علمی دیده می‌شود، درحالی‌که پژوهش در نگاه صحیح، یک سبک زندگی است. اگر نگاه پژوهشی در زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی حکمرانی حاکم شود، شیوه مواجهه با مسائل تغییر می‌کند.

این پژوهشگر حوزوی افزود: مواجهه پژوهشی با مشکلات به این معنا است که انسان بداند اولین فردی نیست که با یک مسئله روبه‌رو شده است. پیش از هر اقدام، باید پیشینه مسئله و راه‌حل‌های ارائه‌شده را بررسی، ارزیابی و نقاط خلأ را شناسایی کرد و سپس بر همان خلأ‌ها تمرکز داشت، نه اینکه بدون توجه به کار‌های پیشین، دست به اقدامات تکراری زد.

حجت‌الاسلام کامل نواب با اشاره به دشواری‌های ظاهری پژوهش اظهار داشت: هر کاری که سخت و زمان‌بر به نظر می‌رسد، پیش از این نیز برای دیگران دشوار بوده و برای آن راه‌حل‌هایی طراحی شده است. ابزار‌ها و نرم‌افزار‌های پژوهشی امروز بسیاری از فرایند‌های زمان‌بر مانند گردآوری منابع را تسهیل کرده‌اند و نباید تصور کرد که چاره‌ای جز تحمل سختی‌های سنتی وجود دارد.

وی در دومین محور سخنان خود بر ضرورت استفاده از ابزار‌های نوین تأکید کرد و گفت: زمانکنارگذاشتنن روش‌های صرفاً سنتی در پژوهش فرارسیده است. ابزار‌های عمومی مانند هوش مصنوعی و همچنین ابزار‌های نوین اسلامی، نقش مهمی در تسریع و ارتقای پژوهش دارند. پایگاه‌هایی مانند پایگاه جامع قرآنی نور یا قاموس نور، نمونه‌هایی از ظرفیت‌های بزرگ پژوهشی هستند که استفاده صحیح از آنها ضروری است.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه ابزار‌های نوین برای صرفه‌جویی در وقت انسان طراحی شده‌اند، تصریح کرد: این ابزار‌ها می‌خواهند بگویند کار‌هایی را که ماشین می‌تواند انجام دهد، به ماشین بسپارید و وقت خود را صرف کار‌هایی کنید که تنها از عهده انسان برمی‌آید. بااین‌حال، استفاده از این ابزار‌ها باید مهارت‌محور باشد.

وی نسبت به استفاده نادرست از هوش مصنوعی هشدار داد و گفت: هوش مصنوعی به همان اندازه‌ای که فرد اشراف علمی دارد، به او کمک می‌کند. استفاده غیراصولی و واگذاری کامل کار به هوش مصنوعی، موجب تولید متونی با ظاهر فریبنده، اما فاقد عمق علمی می‌شود. امروز در فرایند تصویب موضوعات پژوهشی و پایان‌نامه‌ها، به‌وضوح می‌توان آثاری را دید که بدون اشراف نویسنده و صرفاً باتکیه‌بر هوش مصنوعی تولید شده‌اند.

حجت‌الاسلام کامل نواب در بخش سوم سخنان خود با انتقاد از وضعیت برخی پژوهش‌ها گفت: پژوهش در برخی موارد از مسیر اصلی خود خارج شده و به‌نوعی هنر منفی تبدیل شده است؛ هنری برای تکرار موضوعات با عناوین جدید و فریب داوری‌ها. ضعف در نظام داوری نیز به این مسئله دامن زده است.

وی تأکید کرد: پژوهشگر باید متعهد باشد و تنها زمانی پژوهش را ادامه دهد که باور داشته باشد این کار باری از دوش جامعه و نظام برمی‌دارد. گاهی باید شجاعت رهاکردن یک پژوهش را داشت، اگر مشخص شود که فاقد مسئله واقعی یا نوآوری مؤثر است.

این پژوهشگر حوزوی با اشاره به اهمیت کیفیت در پژوهش خاطرنشان کرد: یک مقاله متقن ۱۵ یا ۲۰ صفحه‌ای که حاصل سال‌ها زحمت باشد، ارزشمندتر از ده‌ها پژوهش شتاب‌زده است. تحول علمی از دل همین پژوهش‌های عمیق و دقیق شکل می‌گیرد.