«مکتب هنر رضوی»، الگویی فرهنگی برای معماری معاصر است

به گزارش آستان‌نیوز، این نشست با همکاری مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز برگزار شد، در این نشست علمی، محمدجواد استادی، پژوهشگر مطالعات فرهنگی و هنر، با ارائه سخنرانی تحلیلی خود، به تبیین «بحران‌های معماری معاصر ایران و امکان‌های نظری و فرهنگی مکتب هنر رضوی برای برون‌رفت از این وضعیت» پرداخت.

بازخوانی نسبت معماری با معنا و زیست مردم

وی با اشاره به شرایط معماری معاصر ایران، از وجود بحرانی چندلایه سخن گفت که فراتر از آشفتگی‌های فرمی، خود را در گسست میان معماری و زیست روزمره مردم نشان می‌دهد.

استادی، تصریح کرد: معماری امروز بیش از آنکه در حافظه جمعی رسوب کند، به تولید فضا‌هایی تصویرمحور، شتاب‌زده و وابسته به منطق اقتصادی پروژه‌ها تبدیل شده است؛ فضا‌هایی که «ساخته می‌شوند، اما زیسته نمی‌شوند.

این پژوهشگر در ادامه، با طرح مفهوم «فقر تجربه فضایی معنادار»، تأکید کرد: مسئله اصلی معماری معاصر نه کمبود فناوری یا خلاقیت فردی، بلکه فقدان یک الگوی فرهنگی هدایت‌گر است؛ الگویی که بتواند نسبت معماری با انسان، معنا و زندگی اجتماعی را بازتعریف کند. در غیاب چنین الگویی، معماری یا به نوستالژی تاریخی فروکاسته می‌شود یا به تقلید سطحی از جریان‌های جهانی تن می‌دهد.

مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی تصریح کرد: «مکتب هنر رضوی» نه یک سبک صوری یا مجموعه‌ای از نشانه‌های تزئینی، بلکه یک دستگاه معنایی–فضایی است که حول تجربه زیارت شکل گرفته است. زیارت در این مکتب صرفاً یک کنش آیینی فردی نیست، بلکه فرآیندی فرهنگی است که در آن بدن، فضا، زمان و معنا به‌صورت درهم‌تنیده تجربه می‌شوند.

وی تأکید کرد: اهمیت این مکتب نه فقط در کالبد حرم مطهر رضوی، بلکه در منطق فضایی و فرهنگی است که طی قرون در پیرامون آن شکل گرفته؛ منطقی که در گذرها، صحن‌ها، بازار‌ها و آستانه‌ها قابل مشاهده است.

جایگاه معماری در مکتب هنر رضوی

استادی با تمرکز بر جایگاه معماری در مکتب هنر رضوی، معماری را «شرط امکان تجربه معنا» دانست و گفت: در این سنت، معنا نه از طریق نمادگذاری صریح، بلکه در دل تجربه زیسته بدنمند شکل می‌گیرد و مسیرها، مکث‌ها، نسبت نور و سایه و تنظیم ریتم حرکتی زائر، همگی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که انسان را از زیست عادی به وضعیت تأمل و توجه منتقل کنند.

مدیر کلان پروژه مکتب هنر رضوی، در بخش دیگری از سخنان خود، مفهوم «الگوی فرهنگی» را تشریح کرد و آن را مجموعه‌ای از ارزش‌ها و قواعد نانوشته دانست که کنش فردی و جمعی را جهت می‌دهد.

معماری یک فرآیند تجربه‌محور است

استادی با اشاره به اینکه در مکتب هنر رضوی، معماری بیش از آنکه یک شیء نهایی باشد، یک فرآیند تجربه‌محور است که در طول زمان و حرکت معنا می‌یابد، افزود: الگوی فرهنگی مکتب هنر رضوی، نه یک نقشه آماده یا تیپولوژی فرمی، بلکه منطقی برای تولید معنا در فضاست؛ منطقی که مبتنی بر تجربه تدریجی، احترام به بدن انسان، پیوند امر قدسی با زندگی روزمره و ماندگاری تجربه فضایی است.

وی با تاکید بر اینکه مکتب هنر رضوی «افقی گشاینده» در بازاندیشی در نسبت معماری، معنا و زندگی را فراهم آورد، یادآور شد: تحقق این افق نیازمند تولید ادبیات نظری میان‌رشته‌ای، بازنگری در آموزش معماری، اجرای پروژه‌های پایلوت و حمایت جدی سیاست‌گذاری فرهنگی و شهری است.

در ادامه این نشست، مؤلفه‌های اصلی صورت‌بندی الگو مکتب هنر رضوی برای معماری معاصر از جمله «منطق حرکت و روایت‌مندی فضا»، «نور به‌مثابه زبان معنا»، «مقیاس انسانی و بدنمند»، «زمان‌مندی فضا» و «پیوند عمیق معماری با زیست مردم»، مورد بررسی قرار گرفت.

این پیش‌نشست علمی با استقبال دانشجویان، استادان و پژوهشگران حوزه معماری و مطالعات فرهنگی همراه بود و به‌عنوان یکی از برنامه‌های علمی دومین کنگره بین‌المللی مکتب هنر رضوی، زمینه گفت‌و‌گو‌های عمیق‌تری درباره امکان‌های بومی‌سازی معاصر در معماری ایران فراهم کرد.