۲۵/مهر/۱۴۰۴

۰۵:۳۱

فا

EN العربیه اردو

نشریات

آخرین اخبار

علمی و فرهنگی آرشیو اخبار علمی فرهنگی

کد خبر : ۳۴۸۷۰۷

۰۹:۲۹

۱۴۰۲/۰۸/۲۷

تاریخچه حضور مدافعان سلامت و 20 هزار برگ سند دارالشفا از صفویه تا پهلوی در مرکز اسناد رضوی

روایت ۹۰۰ سند از ۴۳۳ سال شغل پرستاری در دارالشفای حرم مطهر رضوی

پنجم جمادی الاولی روز ولادت باسعادت بانوی قهرمان کربلا، حضرت زینب کبری(س) و روز پرستار است. این روز یادآور فداکاری و ایثارگری های بانوی بزرگ کربلا در حمایت و پرستاری از برادر بزرگوارش حضرت سیدالشهدا(ع) و اهل بیت مظلوم ایشان است.

به گزارش آستان نیوز، روز پرستار بهانه ای است تا در لابه‌لای اسناد قدیمی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به دنبال اولین ردپاهای حضور این مدافعان سلامت در دارالشفای رضوی باشیم. در بررسی این اسناد، الهه محبوب رئیس اداره اسناد رضوی همراه ما است.

اشاره به پیشینه پرستاری در 900 سند

در مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از 20هزار برگ، سند دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‎شود که حدود 900 سند آن مربوط به پرستاران است که به‎عنوان بیماردار و خادم بیمار در بیمارخانه یا دارالشفا مشغول به کار بوده‎اند.
الهه محبوب، اسناد دوره صفویه، افشاریه و قاجار را به لحاظ کتابت با خط سیاق از اسناد نفیس این مجموعه عنوان می‌کند.
وی به قدیمی‎ترین اسناد مربوط به شغل بیمارداری به سال 1011 هجری قمری اشاره دارد که مربوط به پرداخت مواجب و حقوق قاسم بیماردار است.
بر اساس این اسناد، تعداد پرسنل دارالشفا از 5 نفر در سال 1011 هجری قمری دوران شاه عباس اول صفوی، به 38 نفر در سال 1334 قمری دوران احمدشاه قاجار رسیده است که بر این مبنا از سال 1011 هجری قمری، سابقه شغل پرستاری تا امروز در دارالشفا به 433 سال می رسد.

سمت‌های تشکیلات اداری دارالشفا

برخی تصور می‌کنند پیشه پرستاری از مشاغل بیمارستان‌های امروزی است، اما با توجه به اسناد آستان قدس رضوی شغل بیمارداری از دوران صفویه مرسوم بوده و بانوان به وسیله بیمارداران زن مراقبت می‌شدند.

بیماردار باشی، بیماردار و خدمة بیمار، بخشی از مناصب و مشاغل تشکیلات دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه بود.
رئیس اداره اسناد با اشاره به بررسی مشاغل و مسئولیت های موجود در تشکیلات اداری دارالشفا، به نام زنانی اشاره دارد که از دورۀ صفویه تا قاجاریه به شغل بیمارداری و خادمی بیماران منصوب بوده‌اند. چنانچه در سندی مربوط به سال 1129 ق./1708 م. سکینه بانو که ادعای خدمت بیمارداری دارد به خدمت سی ساله مادرش در این مسئولیت اشاره می‌کند.
علاوه بر بیمارداری، عزب (امور اداری) دارالشفا را نیز زنان عهده دار بوده اند که در سندهای سال های 1140 ، 1148 ، 1151، 1159 ، 1161 قمری دیده می‌شود.
در دورۀ قاجاریه نیز اسناد زیادی مربوط به زنان شاغل در دارالشفا وجود دارد که مسئولیت آن ها پرستاری، رخت شویی و کهنه شویی بوده است.
براساس اسناد موجود مراقبت از فرزندان و کودکان همراه مریض و نگهداری از نوزادان شیرخوار، به ویژه اطفال رها شده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیت‎‌شان یکی دیگر از وظایف بیمارداران در دوران قاجاریه است.

وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت

وی به شرح وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت منطبق بر اسناد اشاره می کند و می گوید: بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسئول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری و اعلام حضور و مدت خدمت آن ها به سرپرست دارالشفا بوده و لازم بوده از سواد کافی برخوردار باشد، بیماردار یا پرستار وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بودند.
خادمان یا بهکاران وظایفی از قبیل کمک پرستاری، شست وشوی ملحفه و لباس و رختخواب بیماران و پاکیزه نگهداشتن اتاق‌ها را بر عهده داشتند، بیمارداران و خادمان بیماران معمولا نسبت به سایر پرسنل از سواد کمتری برخوردار بودند اما به لحاظ تجربه دارای آموزش‌های کافی بودند.
بیمارداران نیز به سبب نذر خدمت یا اعتبار پدران شان مشغول به کار می‌شدند، با توجه به سختی کار و شیفت شب به نسبت سایر مشاغل دارالشفا و رعایت موازین شرعی، ارتباط نسبی و سببی در طول تاریخ، میان بیشتر کارکنان مشهود است.
آنچه از لابه لای اسناد بر می آید این است که سپیدپوشان روزهای خاکستری در شرایط سخت نیز از حیطه انجام وظایف خود پاعقب ننهادند. فداکاری مدافعان سلامت طی دو سال شیوع کرونا نیز همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند که یادآور خاطره حضور مجاهدان جامعه پزشکی در جبهه های نبرد حق علیه باطل و کمک رسانی به رزمندگان دفاع مقدس است.