حفظ هنر اصیل قالی‌بافی سرلوحه فعالیت‌های ما است

به گزارش آستان نیوز ، بیست خرداد به عنوان روز ملی فرش دست‌باف نام‌گذاری شده است. روزی که اهمیت قالی‌بافی؛ هنر اصیل ایرانی را نشان می‌دهد. به این مناسبت، با حمید کارگر مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی به گفتگو نشستیم تا از دست‌بافه‌هایی که سال‌هاست به همت کارکنان این شرکت، جزء انکارناپذیر حریم قدسی امام هشتم شده است بیشتر بدانیم. 

دست‌بافه‌های رنگارنگ و زیبا در سرتاسر حریم رضوی حضور دارند. فرش‌هایی به رنگ‌های قرمز لاکی، کرم‌رنگ، سبز و آبی و سورمه‌ای که بیشتر با طرح‌های چشم‌نواز افشان، لچک‌‌ترنج و ترنج‌افشان مزین شده‌اند. وقتی به صحن و سرای امام مهربان وارد می‌شوی، در هر گوشه و کنار یکی از این فرش‌ها را می‌بینی که گسترده شده تا به عنوان زائر این حریم قدسی، در گوشه دنجش بنشینی، کتاب دعا بگشایی، دوگانه‌ای بگزاری و در این خلوت ناب معنوی با خدای خودت رازونیاز کنی. قصه فرش‌های حرم رضوی، قصه امروز و دیروز نیست، این فرش‌ها قصه‌ای کهن دارند که از دل نقش‌ها و رنگ‌ها می‌آید و از سرانگشتان زخمی ولی عاشقی که گره‌ می‌زند تا آن را نذر دلدادگان امامی ‌کند که مهربانی‌اش شُهره آفاق است.

از تأمین فرش حرم تا حمایت از هنر بومی قالی‌بافی

مدیر عامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در گفتگو با ما درباره پیشینه و ضرورت تأسیس این شرکت بیام کرد: در سده‌های متمادی بسیاری از نیکوکاران و علاقه‌مندان به بارگاه مطهر رضوی ارادت خود را با اهدا، وقف یا نذر فرش دست‌باف نشان می‌دادند که البته این فرش‌ها اغلب نامتناسب با نیاز حرم و در اندازه‌ها و نقشه‌های متفاوت بوده و هماهنگی و یکنواختی لازم را نداشتند. از سوی دیگر پس از مدتی استفاده در حرم مطهر در معرض فرسایش و آسیب قرار گرفته و نیاز به تعویض پیدا می‌کردند. برای رفع این کاستی و با توجه به طرح توسعه رواق‌ها و شبستان‌های حرم مطهر و افزایش نیاز به فرش، در ابتدای دهه 60 شرکت فرش آستان قدس رضوی بنیان نهاده شد.
وی درباره سایر انگیزه‌های شکل‌گیری این شرکت گفت: انگیزه پی‌ریزی چنین شرکتی، افزون بر تأمین نیاز حرم مطهر، حفظ و حراست از فرش دست‌باف ایران به‌عنوان هنر بومی و اصیل این سرزمین از یک‌سو و ایجاد اشتغال برای هنرمندان قالی‌باف از سوی دیگر بود. در طول ۴ دهه، این شرکت به تهیه و تولید فرش دست‌باف برای حرم مطهر رضوی پرداخته و با توسعه فعالیت خود در واحدهای طراحی، تأمین مواد اولیه، رنگ‌رزی، بافت، پرداخت و شست‌و‌شو، افزون بر خدمات‌رسانی به آستان قدس رضوی، به عرضه و فروش داخلی و خارجی دست‌بافته‌ها نیز می‌پردازد.

تولید سالانه 4000 مترمربع فرش دست‌باف

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی درباره تعداد هنرمندان قالی‌بافی که با مجموعه همکاری دارند بیان کرد: دو کارگاه اصلی شرکت در مشهد و کاشمر استقرار دارند که نزدیک به 400 نفر قالی‌باف در این دو مجموعه مشغول بافت فرش هستند. همچنین حدود 250 قالی‌باف به شیوه برون‌سپاری در کارگاه‌های تحت نظر این شرکت در برخی دیگر از روستاها و شهرهای خراسان و نیز کاشان و ایلام مشغول به کار هستند. افزون بر این، نیروهای متعددی نیز در واحدهای رنگ‌رزی، پرداخت، قالی‌شویی و سایر ارکان تولید و تکمیل و فروش فرش و همچنین در بخش خدمات فرش حرم مطهر شامل فرش‌آرایی صحن‌ها و رواق‌ها اشتغال دارند.
 کارگر،  در خصوص آمار فرش تولیدی مجموعه گفت : قالی‌بافان هنرمند در کارگاه‌های متمرکز و غیرمتمرکز در مجموع سالانه بیش از 4 هزارمترمربع فرش دست‌باف تولید می‌کنند.

وجود حلقه‌های متمرکز در زنجیره تولید فرش

کارگر درباره مراحل تولید فرش در موسسه فرش آستان قدس رضوی خاطر نشان کرد: زنجیره تولید فرش دست‌باف، حلقه‌های متعدد و متنوعی دارد که طراحی، رنگ‌رزی، بافت، پرداخت، تکمیل و شست‌و‌شو را شامل می‌شود. خوشبختانه همه این حلقه‌ها به‌صورت متمرکز در شرکت فرش آستان قدس رضوی وجود دارد. تأمین مواد اولیه مرغوب و باکیفیت همیشه در دستور کار شرکت بوده و در نتیجه بهترین مواد اولیه به‌ویژه پشم ایرانی و بهترین رنگ‌زاهای گیاهی در تولید فرش‌ها به‌کار می‌روند.
 وی با برشمردن ویژگی‌هایی که این شرکت را از سایر شرکت‌های تولیدکننده فرش، متمایز می‌کند اظهار کرد: شرکت فرش آستان قدس رضوی از جهات بسیاری منحصربه‌فرد و بی‌مانند است. یکی از این ویژگی‌ها داشتن مجتمع متمرکز تولید فرش و وجود حلقه‌های مختلف زنجیره تأمین فرش در یک مجموعه است. مزیت دیگر عدم استفاده از رنگ‌های شیمیایی است به طوری که همه رنگ‌زاهای قابل استفاده از دست‌بافته‌های رضوی منشاء طبیعی دارند.

وجود دارهای بزرگی که برای تولید فرش‌های بزرگ‌پارچه کارایی دارند نیز از دیگر امکانات خاص این مجتمع تولیدی است.

پاژ؛ نشانی منحصربه‌فرد که از هویت ایرانی می‌گوید

یکی از اقدامات تحسین‌برانگیز شرکت فرش آستان قدس رضوی، رونمایی از نشان «پاژ» است که مقرر شده برای دست‌بافه‌های جدید مجموعه مورد استفاده قرار گیرد، مدیرعامل شرکت درباره این تصمیم بیان کرد: آن‌دسته از محصولات تولیدی شرکت فرش آستان قدس رضوی که مفروش‌کننده حرم مطهر رضوی هستند، نام و نشانی شناخته‌شده و قدیمی دارند که معرف ویژگی‌ آن‌هاست. اما جهت ایجاد تنوع در محصول و تولید فرش‌هایی برای دیگر مصرف‌کنندگان و عرضه در بازارهای داخلی و خارجی، مقرر شد نشان دیگری طراحی و اجرا شود. از این‌رو نشان "پاژ" که نام زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است و در انتخاب آن برای دست‌بافته‌های تازه این شرکت، شاخصه‌هایی همچون قدمت و دیرینگی، تک‌هجایی بودن، خوش‌آوایی، پیوند با شهر مشهد، ظرفیت گرافیکی و امکان بافت در رج‌شمارهای مختلف در نظر گرفته شده، رونمایی شد و از این‌پس روی دست‌بافته‌های جدید شرکت بافته می‌شود.

از مواد اولیه مرغوب تا تکریم هنرمندان قالی‌باف

در روزگاری که دغدغه‌های فراوانی با محوریت فراموشی هنر قالی‌بافی و کمرنگ شدن نقش فرش ایرانی در جامعه مطرح می‌شود، نقش متولیانی مثل شرکت فرش آستان قدس رضوی برای احیای این هنر اصیل ایرانی و حمایت از هنرمندان قالی‌باف بیشتر از قبل، اهمیت پیدا می‌کند. کارگر درباره اقدامات حمایتی شرکت فرش آستان قدس رضوی در این رابطه افزود: حراست از این هنر اصیل ایرانی، سرلوحه فعالیت‌های شرکت است و از همین‌رو است که ویژگی‌هایی همچون کیفیت، استفاده از مواد اولیه مرغوب، نظارت متمرکز بر بافت و رعایت اصالت‌ها در این شرکت شاخص شده ‌است. افزون بر تولید خوب و قابل دفاع، آموزش و فرهنگ‌سازی نیز در سطوح مختلفی دنبال می‌شود. برای نمونه به اقداماتی همچون همراهی در پویش "گره‌گشا" و بافت قالیچه "پناه" در ماه مبارک رمضان، استقرار دار قالی‌بافی برای آشنایی کودکان با بافت فرش در موزه فرش حرم مطهر، ایجاد غرفه نقاشی و بازی کودکان با موضوع فرش در نمایشگاه‌های اختصاصی شرکت، همکاری با نهادهای علمی و فرهنگی مرتبط و اجرای رویدادهای مختلف مانند انجمن علمی فرش ایران و فرهنگستان هنر و موارد مشابه می‌توان اشاره کرد. تکریم هنرمندان قالی‌باف هم در دستور کار شرکت است که در قالب حمایت‌های مادی و معنوی به انجام می‌رسد.

چهار دهه تلاش برای حفظ نامی قابل اتکا
به گفته مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی، این مجموعه که مزین به نام امام رضاست، با حفظ اصالت و کیفیت و مشهور شدن دست‌بافته‌های رضوی به این صفات، در راه حفظ ارزش‌های ایرانی_ اسلامی در طول 4 دهه تلاش کرده تا نام و نشانی قابل اتکا و دفاع پدید بیاورد. 
کارگر درباره چشم‌اندازهای شرکت و بسط و توسعه‌ فعالیت‌های آینده در سطح ملی و بین‌المللی گفت: توسعه کمی و کیفی در همه حوزه‌های فعالیتی به‌ویژه تولید و تجارت در دستور کار شرکت است. تقویت و افزایش تولید به‌شیوه برون‌سپاری در استان‌های مختلف کشور و حضور موثر در بازارهای داخلی و خارجی از مهم‌ترین این برنامه‌ها خواهد بود.

«سی‌رج» روایت‌های ماندگار فرش در قاب تصویر

شرکت فرش آستان قدس رضوی، اخیرا اقدامات ارزنده‌ای انجام داده که برگزاری چند نمایشگاه از جمله آن‌هاست. سراغ سید محمد رضوی مدیر بازرگانی مجموعه رفتیم تا از این فعالیت‌ها بیشتر بدانیم. برگزاری نمایشگاه عکس «سی‌رج» در تهران یکی از این اقدامات شایسته است که رضوی در این خصوص اظهار کرد: مجتمع تولیدی شرکت فرش آستان قدس رضوی با دارا بودن واحدهای طراحی، رنگ‌رزی، بافت، قالی‌شویی، پرداخت و تکمیل، فضایی مناسب برای ثبت تصویری در خود دارد و مفروش شدن فرش‌های دست‌باف در رواق‌ها و شبستان‌های حرم مطهر نیز جذابیت بصری شایسته‌ای برای ماندگارسازی در قاب تصویر دارد. برای نمایش این جذابیت بصری و معرفی داشته‌های شرکت در حوزه فرش، چندی پیش پروژه عکاسی با کمک محسن زین‌العابدینی به انجام رسید و حالا به مناسبت روز ملی فرش، این عکس‌ها در گالری موسسه اطلاعات تهران به نمایش در آمده است. این نمایشگاه از 18 تا 22 خرداد برپا خواهد بود.

نمایشگاه معرفی فرآیند تولید فرش دست‌باف با حضور میهمانان ملی و بین‌المللی

رضوی همچنین بیان کرد: به همت این مجموعه، با دعوت مرکز ملی فرش ایران و به میزبانی موزه فرش ایران، نمایشگاه معرفی فرآیند تولید فرش دست‌باف برگزار می‌شود. در این نمایشگاه که به‌صورت اختصاصی توسط شرکت فرش آستان قدس رضوی در تهران برپا می‌شود، سفرای کشورهای خارجی مقیم ایران و بسیاری از مقامات کشوری و هنرمندان به دعوت مرکز ملی فرش ایران حاضر خواهند بود.

وی هم‌چنین از برگزاری جشنواره و نمایشگاه فرش و گلیم در روستای مرندیز از مناطق فرش‌بافی مطرح در استان خراسان رضوی گفت که به مناسبت روز ملی فرش، توسط مقامات محلی برگزار می‌شود و شرکت فرش آستان قدس نیز برای همراهی با این اقدام ارزشمند، با برپا کردن غرفه‌ای در این نمایشگاه به عرضه دست‌بافته‌های رضوی می‌پردازد. 

حکایت همچنان باقی است

اما قصه فرش‌های این مجموعه که با دستان هنرمندان قالی‌باف تولید می‌شود هم پایانی دارد. مدیر بازرگانی شرکت فرش آستان قدس رضوی درباره خروجی فرش‌های این مجموعه و این‌که در نهایت به دست کدام گروه‌های مصرف‌کننده می‌رسند توضیح داد: فلسفه تأسیس این شرکت، تأمین نیاز حرم مطهر بوده است و بنابراین مهم‌ترین بهره‌بردار فرش‌های تولیدی، بارگاه رضوی است. اما فرش‌ها بعد از چند سال استفاده در حرم مطهر و پیش از آن‌که در اثر تردد پرشمار زائران آسیب به آن‌ها برسد، از حرم مطهر خارج می‌شوند و به‌عنوان فرش متبرک در فروشگاه شرکت برای عموم شهروندان به فروش می‌رسند. افزون بر نیاز حرم مطهر نیز فرش‌های تولیدی شرکت قابل استفاده و خرید برای همگان است.

گزارشگر: هدیه سادات میرمرتضوی