کتاب «اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار» در کتابخانه رضوی بررسی شد

به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، نشست نقد و بررسی مجموعه کتاب «اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار»، اثر سید مهدی سیدقطبی، در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس برگزار شد.

به گزارش آستان، این نشست با حضور محمدهادی زاهدی، مدیر مرکز اسناد و مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و جمعی از کارشناسان و پژوهشگران این سازمان، چهارشنبه، پنجم دی‌ماه 1403، در اتاق کنفرانس کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا(ع)، برپا شد.
در این نشست، سید مهدی سید قطبی، ابتدا درباره پروژه بزرگ اخبار خراسان، اظهار کرد: این پروژه باهدف استخراج اخبار مشهد و شهرهای خراسان رضوی، شمالی و جنوبی از تمام روزنامه‌های فارسی ایران و جهان، از دوره قاجار تا پایان عصر پهلوی، در حال انجام است که ماحصل آن در مجموعه‌ای به‌تدریج در حال چاپ و انتشار است.
این کارشناس تالار محققان مطبوعات آستان قدس رضوی افزود: در واقع، پس از 10 سال مطالعه و پژوهش(1396-1387) در میان انبوه مطبوعات چاپی و دیجیتال ایران و جهان، در سال 1397، جلد اول این مجموعه کتاب منتشر شد و در طول 7 سال بعد(1397-1403) به‌طور متوسط سالی 8-9 جلد(700 صفحه‌ای) چاپ شده است.
سید قطبی ادامه داد: تاکنون 57 جلد این اثر منتشر شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1408، انتشار آن ادامه داشته باشد.
دراین‌میان، دوره اول این مجموعه مربوط به اخبار خراسان در مطبوعات دوران قاجار است.
وی گفت: مجموعه کتاب اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار نیز 17 جلد در 12 هزار صفحه است که در آن، اخبار خراسانی مندرج در مطبوعات دوره قاجار، از ابتدای تأسیس روزنامه کاغذ اخبار(1250 قمری/1210 شمسی) تا سال‌های پایانی سلطنت احمدشاه قاجار(1344 قمری/ 1304 شمسی)، در حدود یک قرن، ارائه شده است.
نویسنده اثر در خصوص محتوای کتاب، بیان کرد: نظم محتوای کتاب باتوجه‌به اولویت زمانی انتشار نشریات و به تفکیک هر شماره، تنظیم شده است.
وی افزود: در این کتاب، عمده نشریه‌ها، چاپ‌سنگی و برخی چاپ سربی بودند، اما در عمده موارد، خواندن و بازنویسی اخبار بسیار مشکل و در برخی مواقع، بسیار دشوار و ناممکن بود.
سید قطبی در این نشست مطالبی درباره ارزش اطلاعاتی مطبوعات، نام آثاری در حوزه‌هایی نظیر سفرنامه، رمان و داستان و کرامات چهارده‌معصوم(ع) که از دل مطبوعات استخراج شده و همچنین اندیشه‌نگارش این اثر، بیان کرد.
منبعی منحصربه‌فرد در حوزه تاریخ خراسان
در ادامه نشست، جواد نوائیان رودسری، پژوهشگر تاریخ ضمن بیان مطالبی درباره اهمیت مطبوعات در دوره قاجار، اظهار کرد: کتاب 17 جلدی اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار، یکی از منحصربه‌فردترین منابع اطلاعاتی ما درباره تاریخ خراسان است.
وی گفت: ویژگی مهم این کتاب، خارج‌شدن از انحصار مطبوعات محلی و ورود به مطبوعات ملی و محلی دیگر نقاط ایران برای کشف وقایع مربوط به خراسان است.
نوائیان رودسری افزود: یکی از نکات مثبت بسیار مهم کتاب، تدوین آن بر اساس تاریخ انتشار است که به مخاطب اجازه مانور اطلاعاتی در متن کتاب را می‌دهد.
همچنین نمایه‌سازی انتهای کتاب، از دیگر نکات مثبت این اثر است که به‌مثابه کلیدی برای پژوهشگر، قابل‌استفاده است.
وی ادامه داد: تسهیل خوانش برای مخاطب، از دیگر ویژگی‌های این کتاب است که به وی این امکان را می‌دهد تا به دور از دردسرهای مربوط به حروف‌چینی قدیم و با راهنمایی‌های گردآورنده در متن کتاب، خوانش ساده ‌تری از آن داشته باشد.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: از فواید بسیار مهم کار با این کتاب، افزون بر اطلاعات مربوط به خراسان و به‌ویژه شهر مشهد، گذراندن یک دوره کامل تاریخ مطبوعات نیز هست.
این مسئله موجب می‌شود که خواننده، با آگاهی از جبهه سیاسی و اجتماعی روزنامه و نوع نگاه ناشران آن، به وقایع بنگرد و آن را ارزیابی و تحلیل کند.

پیشنهادهای یک پژوهشگر تاریخ
وی با بیان اینکه شاید بتوان با اتخاذ راهکارهایی متفاوت بر توان پاسخگویی این اثر افزود، گفت: به نظر می‌رسد باتوجه‌به حجم بسیار بالای اطلاعات، شامل نام، سمت، لقب، مکان و...، بتوان تفکیک دقیق‌تری در بخش نمایه‌های این مجموعه داشت.
نوائیان رودسری افزود: همچنین می‌توان در آینده، فهرستی موضوعی از مطالب این کتاب تهیه کرد و آن را به‌صورت فهرست‌وار و در قالب یک شبه نمایه، در انتهای کتاب منتشر کرد.
وی خاطرنشان کرد: این کتاب، با ارزش علمی بسیار بالایی که دارد باید از انحصار کاغذ که آن را هم از نظر دسترسی و هم از نظر جست‌وجو محدود می‌کند، خارج شود و در قالب یک نرم‌افزار، در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.
همچنین در این نشست، پیام‌های مکتوب و صوتی تنی چند از پژوهشگران و صاحب‌نظران حوزه تاریخ و مطبوعات، درباره این اثر ،خوانده و پخش شد.
در پایان نشست نیز بر لزوم معرفی هر چه بیشتر این اثر به پژوهشگران و ضرورت توجه به الزامات و پیشرفت‌های جهان پیش‌رو برای برنامه‌ریزی در راستای تدوین و انتشار سایر جلد‌های این مجموعه کتاب، تأکید شد.
گفتنی است، کتاب اخبار خراسان در مطبوعات دوره قاجار توسط سید مهدی سیدقطبی، پژوهش و گردآوری شده و از سوی انتشارات مجمع ذخائر اسلامی، به زیور چاپ آراسته شده است.