حرم رضوی، کلید فهم مکتب هنر رضوی است

به گزارش آستان‌نیوز ‌نیوز، نخستین پیش‌نشست تخصصی دومین کنگره بین‌المللی مکتب هنر رضوی با موضوع «بازخوانی مفهوم قدسیت در مکتب هنر رضوی» و با تأملی بر آثار استاد محمود فرشچیان  در مکتب هنر رضوان، برگزار شد. 
در این نشست، محمدجواد استادی، مدیر کلان‌پروژه مکتب هنر رضوی، به تبیین ابعاد هنر قدسی و جایگاه آن در هنر رضوی پرداخت.

قدسیت؛ پل ارتباطی عالم محسوس و معنا
استادی با اشاره به مفهوم قدسیت در هنر رضوی بیان کرد: قدسیت مرزی است که بین عالم محسوس و معنا ایجاد می‌شود. درک این مفهوم در سنت اسلامی، برخلاف نگاه غربی، یک تجربه زیستی و وجودی است. هنر قدسی در حرم مطهر رضوی، زبانی توحیدی دارد و به عنوان "ذکر مصور" تجلی می‌یابد.
وی با تأکید بر نقش محوری حرم مطهر رضوی در شکل‌گیری مکتب هنر رضوی، افزود: در حرم مطهر رضوی، بیش از ۱۴۸ هنر شناسایی شده که بخش عمده‌ای از آن‌ها هنوز ناشناخته مانده است. هنر در این فضا، یک کل واحد و هماهنگ را تشکیل می‌دهد؛ مانند یک ارکستر بزرگ که معنایی واحد را منتقل می‌کند. این هنرها در خدمت ایجاد فضایی برای حضور انسان در حریم قدسی هستند.

مولفه‌های مکتب هنر رضوی
مدیر کلان‌پروژه مکتب هنر رضوی، در ادامه به سه لایه اصلی قدسیت در این مکتب هنر رضوی،  اشاره کرد و افزود: قدسیت مکانی به خلق آثار در مکانی ویژه و متبرک مانند حرم امام رضا(ع) اشاره دارد که به عنوان مرکز توجه عالم، نقش اساسی در شکل‌گیری هویت آثار هنری ایفا می‌کند. قدسیت آیینی بر پیوند ناگسستنی هنر با مناسک و آیین‌های معنوی حرم تأکید دارد، به گونه‌ای که هنر در این فضا، بازتاب‌دهنده حیات معنوی و سیر و سلوک عبادی زائران است.
وی افزود: نقش رنگ و نور به عنوان سومین مولفه، رنگ‌ها و نورپردازی در هنر رضوی را نه به عنوان عناصری تزئینی، بلکه به عنوان بازتاب‌دهنده معانی عمیق و نشانه‌هایی از عالم معنا می‌داند که بیننده را به سمت تجربه‌ای معنوی رهنمون می‌سازد. این سه مولفه در کنار یکدیگر، شاکله اصلی مکتب هنر رضوی را تشکیل می‌دهند.

آثار فرشچیان نمونه‌ای بارز از هنر قدسی هستند
استادی در ادامه با تجلیل از آثار استاد محمود فرشچیان گفت: آثار فرشچیان نمونه‌ای بارز از هنر قدسی هستند که در آن فرم و معنا در هم آمیخته‌اند. نور در آثار ایشان، نه به عنوان یک ابزار کمکی، بلکه به عنوان جوهره اثر از درون می‌تابد و بیننده را به عالم معنا متصل می‌کند.
وی همچنین با بیان اهداف دومین کنگره بین‌المللی مکتب هنر رضوی، خاطرنشان کرد: امیدواریم با همکاری اساتید و پژوهشگران، بتوانیم مبانی نظری و عملی این مکتب را تبیین و جریان‌سازی هنر متعهد و قدسی را در سطح جهانی گسترش دهیم. انتشار مجموعه مقالات و سخنرانی‌های این کنگره، گامی در جهت تحقق این هدف خواهد بود.

تلاقی ایرانیت و هنر شیعی در مکتب هنر رضوی
 حجت‌الاسلام دکتر محمدحسین نواب، عضو شورای عالی هنر، نیز در این نشست، به تحلیل نسبت «ایرانیت و هنر شیعی» در آثار استاد فرشچیان پرداخت و با اشاره به پیوند ناگسستنی هنر شیعی و هویت ایرانی اظهار کرد: هرجا حکومت‌های با گرایش‌های عرفانی و شیعی حضور داشته‌اند، هنر در اوج قرار گرفته است. دوره صفوی نمونه بارز این پیوند است، جایی که هنر در بستر تفکر شیعی به شکوفایی رسید. هنر فرشچیان نیز حاصل این تلاقی است؛ او با ترکیب مولفه‌های ایرانی و مفاهیم شیعی، جهانی نوین در هنر آفریده است.

چهار لایه ایرانیت در هنر شیعی
عضو شورای عالی هنر با تشریح چهار لایه ایرانیت در هنر شیعی افزود: در تحلیل این چهار لایه، ابتدا لایه متافیزیکی مطرح می‌شود که متکی بر جهان‌بینی ایرانی شیعی است و مفاهیمی همچون «زمان مکاشفه‌ای» و «حرکت از کثرت به وحدت» را اساس خود قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: در ادامه، لایه فرمی به ویژگی‌های بصری اثر می‌پردازد که شامل حرکت‌های چرخشی، فضای تخت کیهانی و کاربرد رنگ‌های نمادین مانند آبی کیهانی و سبز نبوی است. لایه نوشتار و تصویر نیز با محوریت خوشنویسی نستعلیق، به عنوان نماد هنر ایرانی_ شیعی، نقش واسطه‌ای میان متن و تصویر را ایفا می‌کند. سرانجام، لایه روایی و اسطوره‌ای با بهره‌گیری از کلان‌روایت‌هایی مانند عاشورا و نمادهای اسطوره‌ای ایرانی، عمق مفهومی و تاریخی به آثار هنری می‌بخشد.
وی افزود:  این چهار لایه در تعامل با یکدیگر، هویت منحصربه‌فرد هنر شیعیِ در فرهنگ ایرانی را شکل می‌دهند.

فرشچیان؛ خالق جهان‌های اشراقی
حجت‌الاسلام نواب، در تحلیل آثار استاد فرشچیان تأکید کرد: فرشچیان مانند یک نقاش امپرسیونیست یا رئالیست صرف نیست. او جهانی را می‌آفریند که حاصل اشراق و تابش نور معنویت است. آثار او نه نوستالژیک هستند و نه تقلیدی از سنت‌های پیشین، بلکه سنتی پویا و زنده را نمایندگی می‌کنند که از درون، نور می‌گیرد و آن را به بیننده منتقل می‌کند.
وی در پایان با اشاره به ظرفیت‌های مکتب هنر رضوی خاطرنشان کرد: اگرچه مکتب هنر رضوی از حرم امام رضا(ع) الهام گرفته، اما محدود به جغرافیا یا قومیت خاصی نیست. این مکتب می‌تواند با تکیه بر گنجینه غنی هنر شیعی و ایرانیت، جریانی جهانی بیافریند و پیامی فراتر از مرزها منتقل کند.