تأکید امام رضا (ع) بر صیانت از کرامت و حقوق توان‌یابان؛ وظیفه‌ای الهی برای تمام افراد جامعه

دکتر مرتضی انفرادی، مدیرگروه مطالعات اعتاب مقدس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در گفت‌و‌گو با آستان نیوز، با اشاره به اینکه توان‌یابان بخش مهمی از جامعه بشری را تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: پژوهش‌های تاریخی و معاصر نشان می‌دهد که در طول تاریخ، همواره افرادی وجود داشته‌اند که در فعالیت‌های اجتماعی عملکردی پایین‌تر از حد معمول داشته‌اند و همین موضوع ضرورت توجه به حقوق و کرامت آنان را، دوچندان می‌کند.

وی با بیان اینکه اسناد بین‌المللی نیز بر این حق تأکید دارند، افزود: در سال ۱۹۷۵ مجمع عمومی سازمان ملل، نخستین اعلامیه حقوق توانیابان را در قالب یک مقدمه و سیزده ماده تصویب کرد و در آن، فرد توانیاب را شخصی معرفی نمود که به علت نقص جسمی یا روانی، قادر به تأمین کامل نیاز‌های معمول زندگی خود بدون حمایت دیگران نیست. همچنین کنوانسیون حقوق توانیابان، کشور‌ها را موظف کرده است که از حقوق این افراد صیانت کنند و برابری آنها با سایر شهروندان را تضمین نمایند.

این پژوهشگر، با تأکید بر اینکه ریشه توجه واقعی به توان‌یابان در بسیاری از فرهنگ‌ها، آموزه‌های اعتقادی و جهان‌بینی دینی است، تصریح کرد: نادیده‌گرفتن حقوق توان‌یابان، چه در قالب تحقیر و تمسخر و چه در قالب ترک وظیفه و عدم مناسب‌سازی محیط، به معنای نادیده‌گرفتن کرامت انسانی آنان است.

انفرادی، با اشاره به جایگاه ویژه توان‌یابان در معارف اسلامی گفت: قرآن کریم نقص‌های جسمی یا مالی را بخشی از آزمون الهی معرفی کرده و در آیاتی مانند وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ... صبر و استقامت را راهکار عبور از این آزمون دانسته است. همچنین قرآن در آیه لَیْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ... دو گروه نابینا و زمین‌گیر را از حضور در جهاد معاف کرده و نشان داده است که شریعت با درنظرگرفتن شرایط آنان، تکلیف متناسب وضع کرده است.

وی با اشاره به سیره امیرالمؤمنین امام علی (ع) افزود: در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه، امام علی (ع) به مالک اشتر سفارش می‌کنند که نسبت به طبقات ناتوان جامعه از جمله زمین‌گیران نهایت توجه و رسیدگی را داشته باشد و بخشی از بیت‌المال و غلات را برای رفع نیاز‌های آنان اختصاص دهد. این دستور صریح نشان‌دهنده جایگاه رفیع توانیابان در نظام مدیریت اسلامی است.

انفرادی، همچنین به دیدگاه امام رضا (ع) اشاره کرد و گفت: امام رضا (ع) در کتاب فقه‌الرضا، عافیت و تندرستی را از مهم‌ترین خواسته‌های مؤمنان معرفی می‌کنند و در حدیث دیگری از جوان توان‌یاب یاد نموده و او را از برخی تکالیف عبادی معاف کرده‌اند. مهم‌تر از همه، امام رضا (ع) مسئولیت افراد سالم جامعه را گوشزد کرده و فرموده‌اند: لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَلَّفَ أَهْلَ الصِّحَّةِ الْقِیَامَ بِشَأْنِ أَهْلِ الزَّمَانَة؛ یعنی خداوند توانمندان را موظف کرده است که امور ناتوانان را بر عهده بگیرند.

مدیرگروه مطالعات اعتاب مقدس بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، در پایان تأکید کرد: اصطلاحات به‌کاررفته مانند أهلِ الزَّمانه و أهلِ الزَّمنى در منابع اسلامی نشان می‌دهد که توجه به توان‌یابان صرفاً یک وظیفه اجتماعی نیست، بلکه بخشی از تکلیف الهی مسلمانان به شمار می‌رود. جامعه اسلامی باید با الهام از این تعالیم، محیطی عادلانه، محترمانه و قابل‌دسترس برای همه فراهم کند.