آیت‌الله میلانی فقیهی کنشگر در متن بحران‌های ایران معاصر بود

به گزارش آستان‌نیوز، این نشست گفت‌و‌گو محور با اجرای جواد نوائیان رودسری، میزبان حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علی راد، استاد حوزه، دانشیار دانشگاه تهران و پژوهشگر برجسته علوم اسلامی رضوی بود.

الگوی «بحران»؛ چارچوبی برای فهم اندیشه سیاسی آیت‌الله میلانی

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی راد، در این برنامه تلویزیونی، «الگوی بحران» را کارآمدترین چارچوب برای تبیین و صورت‌بندی اندیشه سیاسی آیت‌الله سید محمد هادی میلانی معرفی کرد.

وی با بیان اینکه نظریه‌های سیاسی همواره در نسبت با وضعیت‌های بحرانی جوامع شکل می‌گیرند، اظهار کرد: در الگوی بحران، مجموعه کنشگری‌های سیاسی، بیانیه‌ها، نامه‌ها، مواضع، سکوت‌ها و حتی واکنش‌های صریح یک شخصیت علمی ـ دینی در مواجهه با بحران‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مورد تحلیل قرار می‌گیرد و از دل آن می‌توان به یک نظریه منسجم دست یافت.

حجت‌الاسلام راد، با تأکید بر ریشه‌های اسلامی این الگو افزود: هرچند الگوی بحران امروز در علوم سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی رایج است، اما این الگو در سنت اسلامی پیشینه‌ای عمیق دارد؛ جایی که پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، «رصد، پایش و نقد وضعیت موجود جامعه» را از ویژگی‌های اساسی عالم و فقیه تراز معرفی کرده‌اند.

وی «عالم به زمان بودن» را نخستین مؤلفه الگوی بحران دانست و تصریح کرد: شناخت دقیق بحران شرط اولیه ارائه هرگونه راهکار است. آیت‌الله میلانی به‌وضوح مصداق عالمی بود که زمانه خود را می‌شناخت و تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران عصر پهلوی دوم را با دقت رصد می‌کرد. مجموعه اسناد و مدارک، از گزارش‌های ساواک گرفته تا نامه‌ها و بیانیه‌های ایشان، نشان می‌دهد که نسبت به درد‌ها و رنج‌های آشکار و پنهان جامعه بی‌تفاوت نبوده است.

این استاد دانشگاه، در ادامه با اشاره به صراحت لهجه آیت‌الله میلانی در مواجهه با حاکمیت وقت گفت: نقد‌های ایشان نسبت به استبداد، نفوذ استعمار، سیاست‌های فرهنگی حکومت پهلوی، فشار‌های معیشتی مردم و انحرافات فکری، کاملاً صریح، جدی و بدون ملاحظه‌کاری بوده و این ویژگی، او را در زمره فقهای مسئول و کنشگر سیاسی قرار می‌دهد.

دکتر راد ادامه داد: در اندیشه سیاسی آیت‌الله میلانی، بحران صرفاً محدود به سیاست نیست؛ بلکه بحران‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نیز به‌عنوان پیامد‌های یک نظریه سیاسی نادرست مورد توجه قرار می‌گیرند. از نگاه ایشان، وابستگی اقتصادی، تضعیف هویت دینی، اسلام‌ستیزی، نفوذ جریان‌های انحرافی و فشار بر نهاد روحانیت، همگی ریشه در ساختار سیاسی وابسته و استبدادی دارند.

وی با اشاره به گونه‌شناسی بحران‌ها در آثار آیت‌الله میلانی، خاطرنشان کرد: ایشان علاوه بر شناسایی بحران‌ها، به خاستگاه و اولویت‌بندی آنها نیز توجه داشت و همواره بر بحرانی تمرکز می‌کرد که در آن مقطع، تهدید اصلی برای جامعه اسلامی ایران محسوب می‌شد.

این پژوهشگر علوم سیاسی، حمایت صریح آیت‌الله میلانی از نهضت امام خمینی (ره) را در همین چارچوب قابل تحلیل دانست و افزود: همگرایی آیت‌الله میلانی با اندیشه امام خمینی (ره) ریشه در اشتراک مبنایی و نظری دارد به گونه‌ای که ایشان آرمان‌ها و نظریه سیاسی خود را متجلی در رهبری امام می‌دانست و برخلاف برخی برداشت‌های نادرست، هیچ واگرایی نظری میان این دو وجود ندارد.

مواضع سیاسی آیت‌الله میلانی در حوزه تشکیل حکومت اسلامی

حجت‌الاسلام راد، با طرح این پرسش که آیا آیت‌الله میلانی قائل به تشکیل حکومت اسلامی بوده است؟ تصریح کرد: بر اساس شواهد مستند، می‌توان با قاطعیت گفت که آیت‌الله میلانی تشکیل حکومت اسلامی را تنها راه برون‌رفت از ایران بحران‌زده دوره پهلوی می‌دانست. این باور به‌روشنی در نامه‌ها، بیانیه‌ها و مواضع سیاسی ایشان قابل استناد است.

وی، مهم‌ترین مؤلفه‌های نظریه حکومت اسلامی در اندیشه آیت‌الله میلانی را «لزوم انطباق کامل قوانین با شریعت اسلام»، «رهبری فقیه تراز در عصر غیبت»، «نفی استبداد فردی»، «قانون‌گرایی»، «حق تعیین سرنوشت مردم»، «استقلال سیاسی و نفی سلطه بیگانگان» و «نظارت مرجعیت بر ساختار حکومت» برشمرد.

دانشیار دانشگاه تهران، همچنین در بخش پایانی سخنان خود، برخی نسبت‌دادن‌ها درباره «سکوت سیاسی» آیت‌الله میلانی در سال‌های پایانی عمر را نادرست دانست و گفت: این‌گونه داوری‌ها حاصل خطای روش‌شناختی، تقطیع تاریخی و بی‌توجهی به کل سیره و آثار ایشان است. سکوت، در مواردی خود یک کنش سیاسی آگاهانه است و نمی‌توان آن را به‌دلخواه تفسیر کرد.

وی تأکید کرد: بازخوانی منصفانه، مستند و کل‌نگر اندیشه سیاسی آیت‌الله العظمی میلانی، ضرورتی علمی و تاریخی است و برنامه‌هایی مانند «دارالعلم» می‌تواند در زدودن غبار تحریف و سوءبرداشت از شخصیت این مرجع بزرگ شیعه نقش مهمی ایفا کند.

گفتنی است، برنامه تلویزیونی "دارالعلم " از سوی مرکز ارتباطات و رسانه آستان قدس رضوی تهیه شده و از دوم تا پنجم دی ماه از شبکه خراسان رضوی ساعت ۱۹ پخش شد.