پیش نشست ملی یازدهمین ویژه برنامه «بزرگداشت علامه طباطبایی» برگزار شد

به گزارش آستان نیوز، این نشست ۲۲ آبان، به همت گروه فلسفه و کلام بنیاد پژوهش‌های اسلامی در محل تالار شیخ طوسی این بنیاد با حضور جمعی از محققان و پژوهشگران برگزار شد.

دکتر عباس جوارشکاریان، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، در این نشست به تبیین موضوع مسئله «علم در نگاه علامه طباطبایی» پرداخت و گفت: علامه طباطبایی با رد نظریه «کپی‌برداری ذهن»، معتقد است «تصویر آتش» نمی‌سوزاند، زیرا خود یک «موجود مجرد» غیرمادی است، نه صرفاً بازتابی از یک شیء مادی.

وی افزود: این نظریه نوآورانه، پاسخی است به یکی از جدی‌ترین شبهات تاریخ فلسفه که به «معضل وجود ذهنی» شهرت دارد. این معما می‌پرسد که اگر ذهن ما هنگام شناخت، خودِ واقعیت (مثلاً جوهر) را درک می‌کند، چرا صورت ذهنی آن، آثار و ویژگی‌های خارجی‌اش (مانند خواص جوهری) را ندارد؟

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «تصویر آتش» نمی‌سوزاند؛ چون یک موجود از جنس عالم غیرمادی است، درحالی‌که آتش خارجی موجودی از جنس عالم ماده است. این دو در ماهیت یکی هستند؛ اما در نوعِ وجود و آثار با یکدیگر کاملاً متفاوت‌اند. این دیدگاه که علامه آن را به تمام سطوح ادراک تعمیم داد، راهبردی کلیدی برای گره‌گشایی از این معمای دیرینه فلسفی محسوب می‌شود.

علامه طباطبایی و الحاد فلسفه مدرن

حجت‌الاسلام‌والمسلمین انصاری بایگی، استاد فلسفه، در این نشست به تبیین موضوع «علامه طباطبایی و الحاد فلسفه مدرن» پرداخت گفت: یکی از دلایل الحاد فلسفی مدرن، بحث «سکوت خدا» که توسط شلنبرگ، فیلسوف کانادایی، به نقطه عطف خود رسیده است. استدلال او این است که اگر خدای ادیان، کامل و عاشق بندگانش است، لازمه این عشق، ارتباطی دوسویه برای هدایت آن‌هاست.

وی استدلال شلنبرگ را چالشی جدی برای خدای ادیان دانست که می‌گوید وجود افراد جویای حقیقت که به خدا نمی‌رسند، با صفات یک خدای کامل و عاشق در تضاد است و این پرسش را مطرح می‌کند که چرا خدا خود را از چنین افرادی پنهان می‌کند.

دکتر انصاری بایگی، توضیح داد: شلنبرگ عشقی شبیه به «عشق مادرانه» را برای خدا فرض می‌کند که نیازمند ارتباطی دوسویه و شخصی است و با انفعالات نفسانی همراه است. در مقابل، از دیدگاه علامه طباطبایی، عشق خدا یک «انفعال نفسانی» نیست، بلکه از سنخ رابطه علّی و اشراقی او با تمام مخلوقات است. این عنایت تکوینی شامل همگان، حتی کافران و معاندان نیز می‌شود و با تصویری که مستلزم دخالت‌های شخصی برای هر فرد باشد، متفاوت است.

از طبع استخدام گر انسان تا جامعه اخلاق‌مدار

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی کمالی، محقق و پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی نیز در این نشست به تبیین موضوع «پشتوانه قانون‌مداری و اخلاق از منظر تفسیر المیزان» پرداخت.

وی به تشریح دیدگاه‌های علامه طباطبایی پرداخت و گفت: ایشان معتقد است که انسان طبعا استخدام‌گر و به تعبیری استعمارگر است و برای رسیدن به سود شخصی، دیگران و طبیعت را به خدمت می‌گیرد.

این پژوهشگر، در ادامه توضیح داد: ضمانت‌های بیرونی مانند خواهش حکومت، استقرار پلیس یا قوانین جزایی برای پایبندی کامل به قانون کافی نیستند. چرا که این ابزارها هزینه‌بر بوده و در خلوت افراد و جایی که امکان دورزدن قانون وجود دارد، کارایی خود را از دست می‌دهند.

وی ادامه داد: به باور علامه طباطبایی، کسی که بتواند در نهان قانون‌شکنی کند، با این ضمانت‌های بیرونی مهار نمی‌شود؛ بنابراین، تنها عاملی که می‌تواند پشتوانه واقعی تحقق قانون در جامعه باشد، اخلاق فردی و خودساختگی درونی است؛ به این معنا که فرد در باطن خود به راست‌گویی، عدالت و وفای به عهد متعهد باشد.

تفسیر زمانه اندیش: پاسخ قرآن به مسائل امروزه

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شریعتی تبار، مدیرگروه فقه و اصول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، نیز به‌عنوان دیگر سخنران این نشست، به تبیین موضوع «تفسیر زمانه اندیش» پرداخت.

وی گفت: بحث تفسیر زمانه اندیش امری واضح و بدیهی است. تفسیر قرآن به‌عنوان کتاب هدایت، باید متناسب با مسائل زمانه بوده و ناظر به حل مشکلات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی انسان در همه اعصار و ازمنه باشد.

این پژوهشگر افزود: این ضرورت که قرآن باید برای تمام دوران‌ها برنامه و راهکار داشته باشد، لازمه خاتمیت دین اسلام است. بر اساس حدیثی از امام صادق(ع)، راز تازگی همیشگی قرآن در این است که خداوند آن را برای یک‌زمان و یک قوم خاص قرار نداده و به همین دلیل در هر زمانی جدید و نزد هر قومی ‌تر و تازه است.

وی خاطرنشان کرد: این ارتباط فرازمینی از «زبان فطرت» برقرار می‌شود که زبان مشترک میان همه انسان‌هاست.

همان‌طور که در آیه ۴ سوره ابراهیم آمده، «هر پیامبری به زبان قومش فرستاده شد».

حجت‌الاسلام شریعتی تبار، تصریح کرد: این نگاه زمانه اندیش به قرآن در نهج‌البلاغه نیز موردتأکید امیرالمؤمنین (ع) قرار گرفته است. ایشان قرآن را دارای باطنی عمیق معرفی می‌کنند که «عجایبش فنا‌ناپذیر و غرایبش پایان‌ناپذیر است» و از مردم می‌خواهند که از قرآن نطق بکشند (فاستنطقوه)، چرا که در آن «علم آینده، دوای دردها و راه سامان‌بخشی به زندگی» وجود دارد.