کنگره آیت‌الله میلانی تلاشی برای رمزگشایی از زوایای پنهان یک مرجع الهی

یکی از درخشان‌ترین این چهره‌ها، آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادی میلانی است؛ مرجعی که نه‌تنها در فقه و اصول، بلکه در تربیت نفوس و هدایت نسل‌ها، نقشی بی‌بدیل ایفا کرد.

حضور ایشان در مشهد مقدس، به‌ویژه در سایه مضجع نورانی امام رضا (ع)، به حوزه خراسان چنان رونقی بخشید که تا سال‌ها پس از ارتحالشان نیز آثار آن در نظام آموزشی، فکری و اخلاقی طلاب مشهود است.

این روزها، به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت آیت‌الله میلانی، سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در تدارک بازخوانی علمی و معنوی این شخصیت کم‌نظیر است؛ عالمی که به تعبیر اهل‌دل، «واسطه فیض میان معصومین (ع) و مردم» بود.

به همین مناسبت، با حسن حکیم‌باشی، عضو هیئت‌امنای بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، گفت‌وگویی انجام دادیم تا از نگاه این پژوهشگر به ابعاد ناشناخته سیره و اندیشه آیت‌الله میلانی، نقش او در مدیریت حوزه مشهد و دستاورد‌های کنگره بیشتر آشنا شویم:

جناب حکیم‌باشی، به نظر شما برجسته‌ترین ویژگی شخصیت آیت‌الله میلانی چیست که او را از دیگر مراجع و علمای معاصر متمایز می‌کند؟

بدون تردید، برجسته‌ترین ویژگی آیت‌الله میلانی، نقش واسطه‌گری معنوی ایشان میان معصومین (ع) و مردم است. اگرچه بسیاری از بزرگان حوزه در عرصه علم و فقاهت برجسته بوده‌اند، اما آیت‌الله میلانی از جایگاهی قدسی برخوردار بود که او را فراتر از یک استاد یا مرجع علمی قرار می‌داد.

ایشان حقیقتاً «واسطه فیض» بودند؛ چنان‌که در روایت «فَإِنَّهُم حُجَّتی عَلَیْکُم» آمده است، ایشان حجت و واسطه میان امامان معصوم و شاگردان خود به شمار می‌رفتند.

این پیوند معنوی باعث می‌شد لطف و عنایت امام رضا (ع) از طریق ایشان به طلاب و عالمان منتقل شود. چنین مرتبه‌ای در تاریخ معاصر حوزه‌های علمیه کمتر تکرار شده و وجه ممیز شخصیت ایشان است.

به نقش رهبری ایشان در حوزه مشهد اشاره فرمودید، این نقش چگونه در تاریخ حوزه خراسان جلوه پیدا کرد؟

آیت‌الله میلانی بیش از ۲۰ سال، زعیم بلامنازع حوزه علمیه خراسان بودند. در دوره‌ای حساس که حوزه‌ها با مشکلات ساختاری روبه‌رو بودند، ایشان در مشهد به عنوان مرجع یگانه شناخته می‌شدند؛ در حالی که در حوزه قم معمولاً مدیریت علمی بین چند نفر تقسیم می‌شد.

این جایگاه ویژه باعث شد تا ایشان نه‌تنها میراث علمی نجف را به ایران منتقل کنند، بلکه حوزه مشهد را به قطبی علمی در جهان اسلام بدل سازند. بسیاری از رهبران معاصر جهان اسلام، مستقیم یا غیرمستقیم، از مکتب علمی و تربیتی ایشان بهره برده‌اند.

اهداف اصلی کنگره بزرگداشت آیت‌الله میلانی چیست؟

یکی از مهم‌ترین اهداف این کنگره، شفاف‌سازی و بازخوانی بخش‌های ناشناخته زندگی و اندیشه آیت‌الله میلانی است. باوجود جایگاه رفیع ایشان، هنوز زوایای ناشناخته‌ای از شیوه مدیریت ایشان در حوزه، منهج درسی و حتی برخی واکنش‌های غیرمنصفانه نسبت به دیدگاه‌هایشان باقی‌مانده است.

این کنگره چه خلأ‌هایی را می‌تواند پر کند؟

این کنگره با رویکردی علمی و مستند، تلاش می‌کند نقاط تاریک تاریخ حوزه خراسان را روشن کرده و تصویری واقعی از حیات فکری، اجتماعی و معنوی این عالم ربانی ارائه دهد.

آیا این کنگره تنها به شخصیت آیت‌الله میلانی محدود می‌شود یا آغازگر مسیری پژوهشی در شناخت علمای دیگر نیز خواهد بود؟

نگاه ما به این کنگره صرفاً بزرگداشت نیست، بلکه آن را آغاز یک جریان مستمر پژوهشی می‌دانیم. در واقع، این کنگره یک پایلوت علمی برای تراث‌پژوهی و بازشناسی دیگر چهره‌های اثرگذار حوزه‌های علمیه است.

کتابخانه آستان قدس رضوی گنجینه‌ای از آثار خطی و نسخه‌های نایاب دارد که با بهره‌گیری از آنها می‌توان نسل جدید طلاب را با مکاتب فقهی و اصولی مختلف آشنا کرد.

انتظار ما این است که این جریان علمی موجب شود طلاب از چارچوب‌های درسی محدود عبور کنند و با الهام از روش اجتهادی آیت‌الله میلانی، افق‌های تازه‌ای در اندیشه دینی بگشایند.