دوران طلایی حوزه؛ فرصت تاریخی برای توسعه علمی و پژوهشی فقه

به گزارش آستان نیوز، حجت‌الاسلام محمدرضا مختاری، عضو حلقه اجتهادی فقه نظام اجتماع و مدرس مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (ص)، به بررسی و نقد پرسش‌ها و ابهام‌هایی پرداخت که اخیراً در یادداشتی اجتماعی پیرامون سخنان یکی از بزرگان حوزه علمیه درباره «دوران طلایی حوزه»، مطرح شده بود.

وی با اشاره به اینکه طرح پرسش و گفت‌و‌گو درباره مفاهیم کلان حوزوی اقدامی قابل‌تقدیر است، گفت: بااین‌حال، ارزیابی دوران طلایی یک نهاد علمی باید بر اساس ماهیت، کارکرد و شاخص‌های علمی آن صورت گیرد، نه صرفاً بر مبنای نتایج اجتماعی کوتاه‌مدت یا برداشت‌های رسانه‌ای.

مختاری، با مرور تاریخ حوزه‌های علمیه افزود: حوزه‌های علمیه در طول تاریخ اسلام، نقش‌محوری در تولید علم، حفظ و گسترش معارف اسلامی و مواجهه با بحران‌های بزرگ فکری و اجتماعی داشته‌اند و نام‌آورانی، چون خواجه نصیرالدین طوسی، ابن سینا، فارابی و خوارزمی، گواه روشنی بر این پیشینه درخشان است. آنچه امروز به‌عنوان «دوران طلایی» از آن یاد می‌شود، ناظر به فرصت بی‌سابقه پیوند فقه با علوم جدید و گشایش میدان‌های نوین پژوهشی پیش روی حوزه است.

این استاد حوزه علمیه، با تأکید بر مکلف محور و برون‌گرا بودن علم فقه بیان کرد: فقه، علمی اجتماعی و حقوقی است و توسعه آن ارتباط مستقیم با رشد جامعه و علوم‌انسانی دارد.

در شرایطی که علوم با سرعتی بی‌سابقه در حال توسعه‌اند، استحکام پیوند فقه با علوم جدید، امکان ورود به هزاران عرصه پژوهشی تازه را فراهم می‌کند.

وی، تصریح کرد: مقصود از دوران طلایی، فعلیت یافتن همه ظرفیت‌ها نیست، بلکه فراهم‌شدن بستر و فرصت تاریخی برای حرکت روشمند حوزه در این مسیر است. از همین رو، طلاب به استفاده حداکثری از این فرصت و تعامل علمی هدفمند با علوم جدید دعوت می‌شوند.

مختاری، در بخش دیگری از سخنان خود، ارزیابی دوران طلایی حوزه بر اساس میزان اکرام اجتماعی طلاب را نادرست دانست و گفت: احترام اجتماعی، ملاک مطلق سنجش کارآمدی یک نهاد علمی نیست. تاریخ علم نشان می‌دهد که بسیاری از اندیشمندان بزرگ، در زمان خود با بی‌مهری یا بی‌توجهی مواجه بودند و این امر، دلیلی بر ضعف علمی آنان نیست.

وی با اشاره به شاخص‌های علمی حوزه‌های علمیه، افزود: امروز، وجود بیش از ۱۰۰ مرکز تخصصی علوم اسلامی، حدود ۵۰۰ حلقه درس خارج، فعالیت بیش از ۱۲۰۰ کانون علمی، انتشار ده‌ها نشریه علمی و حضور هزاران پژوهشگر حوزوی، نشان‌دهنده پویایی و رشد مستمر تولید علم در حوزه است. تدریس نزدیک به ۲۴۰ رشته حوزوی و تنوع زبانی آثار علمی به حدود ۵۰ زبان دنیا نیز مؤید همین واقعیت است.

این مدرس مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد (ص)، با اشاره به موضوع بودجه حوزه‌های علمیه تأکید کرد: مقایسه بودجه حوزه با برخی ارقام مطرح‌شده، بدون توجه به گستره مأموریت‌ها و قیاس آن با بودجه چند دانشگاه محدود، نگاهی غیرعلمی است و نمی‌تواند مبنای قضاوت منصفانه قرار گیرد.

مختاری در ادامه، ورود فقه به عرصه‌های متنوع علوم و حکمرانی را ناشی از ماهیت جامع شریعت اسلامی دانست و گفت: فقه به دنبال دخالت در تخصص‌ها نیست، بلکه با بهره‌گیری از دانش تخصصی علوم مختلف، وظیفه فردی و اجتماعی انسان را در چارچوب شریعت تبیین می‌کند.

وی در پایان، تعامل فقه با علوم اجتماعی و روان‌شناسی را ضروری دانست و تصریح کرد: این تعامل به معنای کنارگذاشتن مبانی قطعی فقهی یا تبعیت از یافته‌های غیرقطعی علوم‌تجربی نیست، بلکه فقه با حفظ اصول خود و با رجوع به متخصصان، مسیر پاسخ‌گویی عالمانه به نیاز‌های نوپدید جامعه، از جمله مسائل نسل جدید، را دنبال می‌کند.